हजुरबाको हुक्का

हिजो दिनको उज्यालोमै
हाम्रो घरमा चोर पस्यो
र सर्वोस्व लुटेर लग्यो
तर लगेन- हजुरबाको हुक्का ।

हजुरबाले पुराण सुनाउनु हुन्थ्यो
पुस्तौं पुरानो यो हुक्का
चोरहरुले नै छाडेर गएका थिए रे
ती चोरहरु
जस्ले आकाश-तत्वबाट
ॐ को आवाजलाई फोर्न चाहन्थे
शास्त्रका शब्दहरुलाई चोर्न चाहन्थे
वेदलाई त आफ्नै बँशको अँशको सम्झन्थे
र भन्थे रे-ब्रह्म सत्य जगत मिथ्या !
ती चोरहरुमा थियो जो धृष्टता
जब आफैलाई जित्न सकेनन्
तब संसारलाई जित्नतिर लागे
निमूखालाई मिच्नतिर लागे
र त्रास फैलाउन थाले यस्तो एउटा-
ए शुद्रहरु हो सुन !
हामीले भनेको मान
हाम्रै हुक्का तान
नत्र रिसाउने छन् देवता ।

मलाई हेक्का छ
हजुरबाले हुक्का तानेको आवाज
जुन कोही हाँसेको वा रोएको जस्तो पनि होईन
कुनै सूर वा तालले छोएको जस्तो पनि होईन
हो यो हुक्काले युवाहरुको आवाज उठाउँदैन
र मलाई हजुरआमाको सम्झना पनि गराउँदैन
हुर् याई दिउँ जस्तो लाग्छ
यो हजुरबाको हुक्का
यही हुक्कालाई तान्दा-तान्दै
उही पुराना मान्यतालाई मान्दा-मान्दै
खस्नु भएथ्यो हाम्रो हजुरबा ।

अचम्मै भयो
समयसँगै यो हुक्का बढ्दै-बढ्दै आयो
संसारमा कहिँ कतै नअटाउला जस्तो
यो एमानको हुक्कालाई
हामी हजारौं मिलेर
ज भिरबाट खसाल्दै छौं
अहो कत्रो भिड हो त-
तल काँध थाप्नेहरुको !
आखिर यिनीहरु नै सती जान्छन् भने
हाम्रो भन्नु के रह्यो

हिजो दिनको उज्यालोमै
हाम्रो घरमा चोर पस्यो
र सर्वोस्व लुटेर लग्यो
तर लगेन- हजुरबाको हुक्का ।

शान्ति-दीप

यदि शब्दको आत्मा हुन्छ
र शब्दले अनुभूति गर्छ भने
आज आश्चर्य शब्द स्वयम् नै आश्चर्यमा परिरहेछ
कि म मारिएँ
निसन्देह म मारिएँ
तर मेरो हत्यारा दिउँसै दियो बालेर हिँडिरहेछ ।
नित्सेले दिउँसै दियो बालेर
भगवान खोज्न हिँडेका थिए रे
तर मेरो हत्याराआफैलाई खोज्न हिँडिरहेछ-
ऊ आफू हरायो अरे ।

एकदिन उसले पानीको रहमा
आफ्नै शान्त र स्थिर प्रतिविम्ब हेर्ने कोशिस गर्दै थियो
रहमा ठूलो माछाले सानो माछालाई खाँदै थियो
जब ठूलो माछाको मुखमा सानो माछा फट्फटायो
र पानी तरंगित भयो
तब पानीमा उसको प्रतिविम्ब फाटियो
ऊ आफू आफैलाई विकराल लाग्यो
जति-जति सानो माछा ठूलो माछाको मुखमा चल्मलायो
उति नै पानीबाट उसको प्रतिविम्ब हरायो
हो मेरो हत्यारात्यही आफ्नो हराएको प्रतिविम्ब खोजिरहेछ
निसन्देह म मारिएँ तर मेरो हत्यारा दिउँसै दियो बालेर हिँडिरहेछ ।

ऊ दियो बाल्दै-बाल्दै मन्दिरमा पुग्छ
जहाँ दियो बाल्नेहरुको भीड छू
शान्ति-दीप
तर यो भने आश्चर्य होइन
कि आज शान्ति शब्द स्वयम्ले नै शान्ति चाहन्छ
लाख बत्तिको माझ
मेरो हत्याराको दियोको छुट्टै अस्तित्व रहेन
मेरो हत्याराले आँखा बन्द गर्यो
र आफैभित्र यति उज्यालो अनुभव गर्यो
कि जीवनको उज्यालो भन्दा ठूलो अर्को कुनै उज्यालो थिएन ।


फेरि दिउँसै दियो बाल्दै-बाल्दै
मेरो हत्यारा मसानघाटमा पुग्दछ
यो पनि आश्चर्य होइन-जिउँदा मान्छेहरुको बस्ती मसानघाटमा बद्लिएछ
जहाँ लाखौं लासहरुको लहरमालाख-बत्ति याने कि दाग-बत्ति बलिरहेछ
अँ आश्चर्य त त्यहाँ हुन्छ-
ती लाखौं लासहरु मेरै लास जस्तो लाग्दछ ।

अब मेरो हत्याराले ती लाखौं दाग बत्तिहरुलाई छुनेछ
अथवा ऊ आगोसँग जिस्कनेछ
अनि त सारा आश्चर्य हराउनेछ
र यो यथार्थ निस्कनेछ कि
मेरो हत्यारा म नै थिएँ
ती लाखौं लासहरु मेरै थिए ।

यदि शब्दको आत्मा हुन्छ
र शब्दले अनुभूति गर्छ भने
आज आश्चर्य शब्द स्वयम् नै आश्चर्यमा परिरहेछ
कि म मारिएँनिसन्देह म मारिएँ
तर मेरो हत्यारा दिउँसै दियो बालेर हिँडिरहेछ ।

छोरो-मान्छे

सानो छँदाको साँचो कुरा भन्नु पर्दा-
म मेरो हजुरबाको मृत्युमा रोइन ।

मेरो कपुरी 'क' दुब्लाएर भने होइन
हो, हजुरबालाई 'मुना-मदन' पढेर सुनाउँदा
म धर्धर्ती रोएको थिएँ
त्यति बेला म कुन संवेदनामा रोएको थिएँ-थाहा छैन !
तर ताजा सम्झना छहजुरबा भन्नु हुन्थ्यो-
'छोरो मान्छे भएर रुनु हुँदैन ।'
सानो छँदाको साँचो कुरा भन्नु पर्दा-
म मेरो हजुरबाको मृत्युमा रोइन ।

वास्तवमा
मेरो हजुरबाको मृत्यु भएको कुरामा
किन-किन मलाई विश्वासै लाग्दैनथ्यो
हजुरबा न भूतसँग डराउनु हुन्थ्यो,
न बाघसँग डराउनु हुन्थ्यो
अनि मलाई मृत्यु भनेकै भूत र बाघ हो भन्ने लाग्थ्यो
खैर आज हजुरबा बाँचेको भए यो विकास र परिवर्तनलाई देख्नुहुन्थ्यो-
अचेल भूतहरु ठूला-ठूला भवनमा बस्छन्
बाघहरु विस्थापित/लोप हुँदैछन्
बाघहरुलाई सुरक्षा दिनु पर्ने बेला आएको छ
तर स्यालहरु बाघको छाला ओडेर झुक्याउँदै छन्
यी दुबैथरी त्यति भयङ्कर लाग्दैनन्
सायद यिनीहरु जनतासँग डराउँछन्
हिजो-आज मुनाहरु पनि भोट पुर्याइन्छन्
तर मुनाहरु फर्केर नआएको सुर्तामा मदनहरु मर्दैनन्
अचेल मुनाहरुलाई बेच्न पनि मदनहरु पछि पर्दैनन् ।

मलाई माफ गर्नुस् हजुरबा !
म दिनहुँजसो नरोई रहन सक्दिन
मलाई डर लाग्छ मेरी मुनालाई पनि कसैले बेचि पो दिन्छ कि !
कतै मैले नै मेरी मुनालाई बेचिदिन्छु कि !!
हो मभित्र पनि एउटी मुना छे र सायद म रुन्छु
हजुरबा !
के साँच्चिकै छोरो मान्छे रुनु हुँदैन
कि कतै म छोरी मान्छे त होइन
सानो छँदाको साँचो कुरा भन्नु पर्दा
म मेरो हजुरबाको मृत्युमा रोइन ॥