Monday, May 13, 2013



 नान्दी

  • आइतबार २९ बैशाख, २०७०
  • ध्रुवसत्य परियारनान्दी

उसले भयानक सपना देखेछ।

, एक रातका लागि मलाई किन्यो, २५ हजार रुपैयाँतिरेर। हेर्दा सामान्य लाग्थ्यो। आधा तोला सुन बराबर रकम एक रातमा खर्च ! किन गरोस्। कसरी गरोस्। यस्तै सामान्य लाग्थ्यो।

खाटमा बसिरहेकी मलाई यसरी उठायो। जस्तो, विवाह मण्डपमा बेहुलाले बेहुली उठाएको होस्।

'तिमी को हौ? के गर्छ्यौ?'

उसको अनौठो व्यवहार देखेर सोध्छु। ऊ केही नबोली मलाई बोकिरहन्छ। मानौं, मलाई बोकेर थाक्दैन।
ऊ किन यस्तो नाटक गरिरहेछम सशंकित हुन्छु। कमजोर आत्मविश्वास भएकाहरू नै अनावश्यक शंका गर्छन्। मेरो सशंकित अनुहार उसले सजिलै पढ्छ। भन्छअज्ञानी। 

पुरुषहरू स्त्रीलाई साँचो माया गरेको नाममा पनि झुटो बोल्छन्गोरीलाई पनि काली भनेर। अथवाअबुझ अर्थ लाग्ने नाम दिन्छन्– लाटीबेहोसी यस्तै।

तरऊ भन्छ– अज्ञानी। 

'म कसरी अज्ञानी भएँ?'

'तिमी यो ठानिरहेकी छौ– म कुनै त्यस्तो धनाढ्य व्यापारी होइनजसले आफ्नै जीवन खरिदबिक्रीको वस्तु सम्झेको होस्। म त्यो चारघन्टे ड्युटीमा बसेको पुलिस होइनजसले माथिको आदेश वा सनकको भरमा तिमीहरू जस्तालाई दुई मिनेट दख्खल पुर्‍याओस्। म त्यस्तो डन होइनजसले कर्मचारी थर्काएर टेन्डर पारोस्। म त्यस्तो अधिकृत होइनजो इतिहासका मिति घोकेर वा भनसुनका भरमा सरकारी जागिर खाएको होस्। तलबबाहेक कमिसनजस्तै स्वास्नी खोज्दै यहाँआएको होस्। रतिमीलाई शंका छ– म केही हुँ।
आकाश खस्छ कि भनेर चिन्ता गर्नु अज्ञान हो।
आफै खस्छु कि भनेर चिन्तन गर्नु ज्ञान हो।
हुँदै नभएको आकाश खस्दैन सानुशंका नगर।'
'भोठूला कुरा नगर।'
मलाई उसको कुराले रिस उठ्छ। लाछी। आफूले केही गर्न सक्ने होइनअरूको रिस गर्छ। उसले आफूलाई जे होइन भनेको छमलाई ऊ त्यही हुनुपरेको छ। जसले मलाई पैसामाथि सुताउन सकोस्।
मेरो आवेशलाई उसले केटाकेटीको रिस जस्तै लिन्छ।
'जाऊनुहाएर आऊ,' अभिभावकले झैं आदेश दिन्छ।
'कुनै पनि शृङ्गार नगर्नू। गरिबकी छोरी गाजल धेरै लाउँछे,' म बाथरुम छिर्दै गर्दा उसले भन्यो।
पानीले नै नुहाइरहेकी थिएँ। तरममाथि यिनै शब्द बर्सिरहेझैं लागिरहेथ्यो– गरिबकी छोरी गाजल धेरै लाउँछे।
म गरिबकी छोरी– नान्दी नेपाली। स्कुलमा हुने गायननृत्यकविता प्रतियोगितामा प्रायः प्रथम हुन्थें। गाउँमा धेरैले मेरो प्रतिभा र रूपको प्रशंसा गर्थे। भन्थेनान्दी नामुद कलाकार बन्छे। धेरैले सहानुभूति राख्थेसायद टुहुरी भनेर। सातौं सन्तान जन्माउन नसकेर आमा बितिन्। मैले पढेको सौतेनी आमा रिस गर्थिन्। अनेक दुःखसँगै एसएलसी कटाएँ। गायिकानायिकालेखिका बन्ने सपना बोकेर शहर आएँ। गाउँकै एउटी दिदीसँग बस्थें। उनी फुटपाथमा मकै पोलेर बेच्थिन्। बल्लतल्ल रेस्टुरेन्टमा गीत गाउने काम पाएँ। जस्तो सोच/लक्ष्य उस्तै काम। पहिले त के के न पाएजस्तो लागेको थियो।
रेस्टुरेन्ट मालिक तलब दिने बेला सधैं लामो हात गर्थ्यो। मेरो अस्मिता मुठीमा लिन खोज्थ्यो। कोही नभएकीगरिबकी छोरी भनेपछि सबैले स्वास्नीकै रूपमै हेर्ने। अति भएपछि गाउन छाडें।
सँगै बस्ने दिदी पनि गाउँफर्किइन्। महँगीले बस्न नसकेर। एक्लै भएँ। आफैंले नकमाए भोकै पर्थें। 
रेस्टुरेन्टमै चिनेको एउटा दाइ थियो– काजी। निकै चिप्लो पारेर बोल्थ्यो। मेरो अफिस आऊकाम दिन्छुयति राम्री तिमी सस्तो रेस्टुरेन्टमा देखिनु हुँदैन भन्थ्यो। कागजी बिहे गरी तीन जनालाई नक्कली बहिनी बनाएर उसले अफिस चलाएको रहेछ। ट्राभल एजेन्सी वा यस्तै अर्को अफिस छ भन्थ्यो। म काम खोज्दै उसकोमा पुगें। उसको अफिसमा काम पाउन अनिवार्य योग्यता– रूप र जवानी। म गएकै दिन तीन जनालाई त अयोग्य भनी पठायो। मैले काम पाएँ– एक रात बिताएको दस हजार।
मेरो पहिलो ग्राहक नै बुझिनसक्नु छ। मैले नुहाएर आउँदा उसले पूजाका सामग्री तयार पारेको थियो। 
'के गर्न लागेको?'
'पूजा। तिमीलाई थाहा छैनहाम्रो समाजमा कुनै पनि शुभकार्य थाल्नुअघि पूजा गरिन्छ।'
पहिले त ऊ पागलजस्तो लागेको थियो। तरकुनै प्रसिद्ध देवीलाई जस्तै निकै श्रद्धापूर्वकसंयमित र स्वाभाविक भएर उसले मेरो पूजा गर्छ। म हेरेको हेर्‍यै हुन्छु। तीनपटक त मेरो खुट्टामा ढोग्यो। अनिउसको मप्रतिको श्रद्धा र सम्मानदेखि भने स्वयं पागल हुन पुगें। स्त्रीहरू कति छिट्टै पग्लन्छन्।
त्यो रात उसले यति रोचक र रोमाञ्चित बनाइदियो। जस्तोवर्षौंदेखि प्रतीक्षा गरेको सपनाको राजकुमारसँग सुहागरात मनाउँदैछु। स्त्रीसँग कसरी बोल्नेचल्नेजिस्कने ऊ माहिर लाग्थ्यो। हामीबीच धेरै कुरा भए।
मेरो धेरै अनुरोधपछि मात्र ऊ रहस्य खोल्छ
मैले सपना देखेंराजा भएको। घोडा चढी आफ्नै राज्यमा घुम्दाघुम्दै एउटा गरिब बस्तीमा पुग्छु। त्यहाँका भोकानांगाले मेरो श्रीपेचमा आगो लगाइदिन्छन्। हँसियाहथौडा लिएर मलाई लखेट्छन्। मेरो घोडा बेस्सरी कुदेर सम्भ्रान्तहरूको बस्तीमा पुग्छ। त्यहाँका सुकिलामुकिलाले मलाई बचाउन खोज्छन्। दुवै पक्षबीच घमासान युद्ध हुन्छ। के गरूँके नगरूँम असमञ्जसमा हुन्छु। अकस्मात मेरो चेत खुल्छयो सब सपना हो।
गरिबको छोरो गरिबकै पक्षमा लड्नुपर्छ। सपनामै होस्न्याय गर्नैपर्छ। म गरिबको पक्षमा उभिन्छु। तरकुनै षड्यन्त्र सम्झेर मलाई गरिबहरूले स्विकारेनन्। पछिसम्भ्रान्तहरूले स्विकार्ने कुरै भएन। दुवै पक्ष मिलेर मलाई लखेट्न थाल्छन्। मेरो घोडा वेगले कुदिरहेको हुन्छ। एउटा नदी तरेर बगरमा पुगेपछि घोडा बस्छ। म ब्युँझन्छु।
यो भयानक सपनाले मलाई धेरै दिन बिथोलिरह्यो। तरकसैलाई भनिनँ। केही दिनपछि फेरि सपना देखें। कुनै मन्दिर परिसरमा एउटी बूढीआमाले भनिन्, 'छोरातैंले देखेको सपनाको अर्थ गहिरो छ। अरूले अर्थ लगाएर हुँदैन। आफैंले बुन सक्नुपर्छ। यसको फल अशुभ छ। तँलाई ठूलो अनिष्ट पर्न सक्छ। तरतँभाग्यमानी छस्। अनिष्ट हुनुपूर्व नै लक्षण पाएको छस्। यस्तो सपना जोकोहीले देख्दैन। संकटमोचनको विधि छ तर सहज छैन। जुन म बताउँछु। दियो बालेर सेता फूलअक्षता र जलले आफ्नै आमाको योनीमा पूजा गर्नूकुनै मन्त्रोच्चारण गर्नु पर्दैन। मन स्थिर भई सम्पूर्ण रूपमा श्रद्धाभाव नआउँदासम्म पूजा गरिरहनू। अवश्य तेरो संकटमोचन हुनेछ।'
सदियौंदेखि शिवलिंगको पूजा गरिँदै आएको यो समाजजहाँबूढीआमाले बताएको संकटमोचन विधि सम्भवै छैन। अन्ततः चोरबाटो खोज्दै तिमीसँग आइपुगें।

'तिम्रो श्रीमती?'
मेरो बिहे भएको छैन। सानैदेखि मैले समानतालाई मन पराउँथें। एकोहोरो प्रेम गरेंदस वर्षभन्दा बढी। २०६४२८ चैतको दिन हातमा लालीगुराँस लिएर म उनको सामु उभिएँ, एउटा घुँडाले टेकेर। मलाई सहजै स्विकारिन्। छिट्टै बिहे गर्नेमा हामी वचनबद्ध थियौं। तरजातगोत्रदाइजोमा कुरा नमिलेर बिहे भाँडियो।
'तिमी सपनामाथि पनि विश्वास गर्छौ?'
तिमीले पनि सपना पालेकी थियौ– गायिकानायिकालेखिका बन्ने। तरतिमीले आफ्नै सपनामा विश्वास गर्दिनौ। आफ्नै सपनामाथि विश्वास नगर्नेहरू नै अरूको सपनाका लागि बिक्न पुग्छन्।
०००
किन किन ऊसँग बिताएको रात मेरो जीवनको घोर घुम्ती बन्यो। 
निर्णय गरेंअब मेहनत गरेर पढ्छु। लेखिका बनेरै छाड्छु। सडकमा मकै पोलेर बेच्छु। तरआफ्ना सपना बेच्दिनँ।
केही दिनपछि काजी दाइले फोन गर्‍यो, 'भरे आऊ। गाँठवाला इन्डियन छ। तिमीलाई टिप पनि दिन्छ।'
मैले नआउने बताएँ। 'फोटो र भिडियो हेरेर उसले तिमीलाई नै रोजेको छ। तिमी आउनैपर्छ। आइनौ भने,' उसले धम्की दियो।

भरे म गइनँ। राति १० बजेतिर मेरो डेरामा पुलिस आयो। देखेंइन्स्पेक्टर थापा। जसले रेस्टुरेन्टमा गाउँदा धेरैपटक मलाई जबर्जस्त गर्न खोजेको थियो। रेस्टुरेन्ट मालिकले पनि इन्स्पेक्टर सरको मन राखिदेऊ भन्थ्यो। सात जना पुलिसले मेरो कोठा छापा हान्छन्। इन्स्पेक्टर थापा रवाफिलो शैलीमा प्रस्तुत हुन्छ, 'विशेष सुराकीका आधारमा हामी आएका हौं। तैंले वेश्यावृत्ति र गाँजाचरेसको धन्दा गर्छेस्!'

केहीबेर कोठाका सामान यताउता छरेपछि उनीहरू गए। यताघरबेटीको चेतावनी, 'भोलि बिहान ६ बजे कोठामा साँचो लगाउँछु। त्यसअघि नै कोठा खाली गर्नू।'
भोलिपल्ट
पहिलोपटक शहर आउँदा लगाएर आएको कुर्तासुरुवाल लगाएँ। आँखामा धेरै गाजल दलें। गाउँबाटै ल्याएको झोला भिरेंचप्पल लगाएँ। रझिसमिसेमै कोठाबाट निस्कें।

रत्नपार्कतिर फुटपाथमा एउटी दिदीले पकाएको चिया पिउँदै थिएँ। उनी सोध्दै थिइन्, 'भर्खरै गाउँबाट आएको हो बहिनीकोही बिरामीलाई भेट्न आएको हौ कि?'
'होदिदी। दाइलाई भेट्न आएको। इन्स्पेक्टर हुनुहुन्छ। आज उहाँको टाउकाको अप्रेसन छ।'
त्यहीबेला रेस्टुरेन्ट मालिकको फोन आयो। 'कहाँछौसञ्चै छौचटक्कै माया मार्‍यौ त! ठूलै प्रगति गर्‍यौ किअचेल यता पनि आउँदिनौं। भरे आऊ न रेस्टुरेन्टतिर। भेटघाट गरौं,' उसले यस्तै भाषा बोल्यो।

'दाइ पनि। बैनीले माया मारेकी छैन। भरे होइनअहिले नै आउँछे। बरु इन्स्पेक्टर सरको मन राख्न सकिनँ। उहाँरिसाउनु भएजस्तो छ। उहाँलाई पनि खबर गर्नूम छिटै आउँछु,' म उस्तै बनिदिएँ। जस्तोउसको उद्देश्य थियो।
भर्खरै दसैंतिहार सकिएको। काठमाडौं खाल्टोलाई बिस्तारै चिसोले छोप्न खोज्दै थियो। बिहानीपख। धमाधम सडक बढारिँदै थियो। कलेजट्युसन जानेमर्निङवाक गर्ने फटाफट हिँड्दै थिए। चिया पिएपछि सुस्तसुस्त सडकमा मैले उही अनौठो सपना देख्नेलाई फोन गरें। ऊ गाउँगएको रहेछ।
भन्दै थियो—
मैले फेरि सपनामा उनै बूढीआमा देखें। भनिन्, 'मैले तँलाई आफ्नै आमाको योनीमा पूजा गर्नू भनेकी थिएँ। तैंले चलाखी गरिस्। चलाखीले ज्ञान र शान्ति प्राप्त हुँदैन। तेरो बुद्धिले भ्याएसम्म जे गरिस्ठीकै गरिस्। मैले सम्पूर्ण श्रद्धाभावमा पूजा गर्नू भनेकी थिएँ। तरपूजा गर्दागर्दै तँएकपटक उत्तेजित भएको थिइस्। उत्तेजित अवस्थामा श्रद्धाभाव आउँदैन। पूजाको विधि पुगेन छोरा। केही छैनम अर्को सजिलो विधि बताउँछु। अबदेखि स्वतःस्फूर्त कुनै वृद्धाआमाको सेवा गरी बस्नू। सेवालाई कुनै बन्धन र सजायको रूपमा नलिनू। पुण्य सम्झेर सेवा गरिरहनू। अथाह सुखशान्ति र समृद्धि अवश्य प्राप्त गर्नेछस्।'

यताघरबाट आमाले पनि बारम्बार फोन गर्नुभयो। हरेक दिन सपनामा तँलाई नै देख्छु भनेर बोलाउनुभयो। त्यसैले म गाउँआएँ। अब केही गर्ने सोच्दैछु।
०००
ऊसँग फोनमा धेरै कुरा हुन सकेन। नेटवर्कले धोका दियो। मध्याह्नतिर म रेस्टुरेन्ट पुगें। इन्स्पेक्टर थापा विशेष कक्षमा बसेको रहेछ। उस्तै निर्दोष मुस्कान दिएँ। जस्तोशहर आएको सुरुसुरुमा मुस्काउँथें। ऊ मलाई लट्ठ परेर हेर्न थाल्छ।

शिरमा लगाउन वा देउरालीलाई चढाउन होस्एउटा फूल चुडाउँदा दिल दुख्थ्यो। एउटा अन्डा फुटाउँदा हात काम्थ्योजिउँदो चल्ला छ कि भनेर। होसाह्रै क्रूर बनेर मैले इन्स्पेक्टर थापाको हत्या गरें। मैले झोलामा खुकुरी लिएर गएकी थिएँ। उसको सामुन्ने उभिएर शिरमा प्रहार गरें।
त्यो रात कुमारित्व तोडिएपछि निकै रोएकी थिएँ। ऊ भन्दै थियो– 'यो आँसु। शिरमा ताज पहिरिँदै गरेकी सुन्दरीको आँसु। अनिभीरमा घाँस काट्दै गरेकीस्कुलकलेजको मुखै नदेखेकीहृदयभरि माया सँगालेर कुनै परदेशीको प्रतीक्षामा बसेकी दिलमायाको आँसु। सबैका आँसु नै हुन्। तरयिनीहरूले एकअर्काको आँसुलाई जान्दैनन्।'

यो कठघरामा उभिएर म कुनै पश्चाताप र क्षमायाचना गर्दिनँ। मलाई यो अदालतको जस्तोसुकै फैसला मञ्जुर छ। सजाय भोग्नुअघि एकपटक उनै आमालाई भेट्न चाहन्छु। जुन आमाको सन्तानको सपनाले मेरा सपनाको हत्या हुनबाट जोगाएको छ। एकपटक म उनै आमाको स्पर्श चाहन्छु।

Thursday, February 28, 2013

जात बिर्सने रोग


Thursday, Feb 28, 2013
जात बिर्सने रोग पीडीएफ मुद्रण इमेल
  • ध्रुवसत्य परियार

तीन कक्षामा पढ्दा साथीले घरमा लग्यो, बास बस्ने गरी । म निदाएको थिइनँ । साथीकी आमा छिमेकीसँग कुरा गर्दै हुनुहुन्थ्यो- यो छोराले पनि पढेर ठूलो मान्छे बन्ने छाँट देखाएको छैन । अहिलेदेखि नै डुल्दै हिँड्छ, घरमा कामी-दमैलाई ल्याउँछ ।


प्रायः मैले यो समाज र सभ्यताले दिएको आफ्नो जातलाई बिर्सन्छु । जुन मेरा लागि एउटा रोग बनेको छ । रोगले कुनै न कुनै पीडा दिन्छन् नै । मलाई यो जात बिर्सने रोगले पनि पीडा दिँदै आएको छ ।
जब यो रोग लाग्छ, तब आफूलाई केवल मान्छे पाउँछु- कुनै जात, धर्म, वर्ग, क्षेत्रको नभएर । र, अरूलाई पनि आफूजस्तै मान्छे देख्छु । चाहन्छु, यही रोगमै बाँचू, यही रोगले मरूँ । तर, यसो नहुने भएर नै यो मेरा लागि रोग बनेको छ ।
सानैदेखि देख्थेँ, हाम्रो घरमा आउनेलाई पिँढी/आँगनमा पिर्का/गुन्द्रीमा बसाइन्थ्यो । म हजुरबासँग अरूको घरमा जाँदा पनि त्यसै गरिन्थ्यो । लाग्थ्यो, सबैले यसै गर्छन्, यसै गर्ने हो ।
तीन कक्षामा पढ्दा साथीले घरमा लग्यो, बास बस्ने गरी । जीवनमा साथीको घरमा बास बसेको त्यो पहिलो रात थियो । हिउँदको समय, गाउँका बारी खाली हुन्थे । स्कुल छुट्टी भएपछि बाटो छाडेर बारीतिर लाग्यौँ । बारी, बाटोमा हामी केवल बालक थियौँ । निष्छल थियौँ, निर्दोष थियौँ । हाम्रो कुनै जात, धर्म, क्षेत्र थिएन । विचार, भावनाले हामी एक थियौँ । सँगसँगै हाँस्दै-खेल्दै भरे अवेला जब साथीको घरमा पुग्यौँ, हामी छुट्टयिौँ । साथी घरभित्र, म बाहिर भएँ । स्कुल छुट्टी भएपछि घर नगएर खेल्दै हिँडेको खबर आ-आफ्नो घरमा पुगिसकेको थियो । साथीको आमाले दुवैलाई गाली गर्नुभयो । त्यो थोरै गालीमा धेरै माया थियो । मायाले नै मलाई बाहिर पिँढीमा खुवाइयो र बाहिरै सुताइयो । म निदाएको थिइनँ । साथीकी आमा छिमेकीसँग कुरा गर्दै हुनुहुन्थ्यो- यो छोराले पनि पढेर ठूलो मान्छे बन्ने छाँट देखाएको छैन । अहिलेदेखि नै डुल्दै हिँड्छ, घरमा कामी-दमैलाई ल्याउँछ ।
स्याङ्जा चापाकोट-८ मा सात-आठ घरको दमै गाउँ । सबैभन्दा पुछारमा हाम्रो घर । हामीभन्दा माथि पनि दलित बस्ती नै थियो । सबैभन्दा माथि ठकुरी गाउँ । पुछारमा घर भएकाले पनि अन्य जातिका मानिससँग हाम्राे त्यति घुलमिल हुँदैनथ्यो । हाम्राे पानी पँधेरो पनि छुट्टै छ ।
स्कुलले नै मलाई सबैभन्दा पहिले मान्छेको जात पढायो । माथिल्ला जातिले कक्षा-कोठाको बेन्चमा झोला राखेर भन्थे, 'झोलामा छोइने कुरा छ, तल्लो जातले छुनु हुँदैन ।'
तल्लो जात भनिएका हामी बाध्य भएर पछाडि बेन्चमा बस्थ्यौँ, बेन्च नपुगे भुइँमा । स्कुलमा र स्कुल जाँदा-आउँदा बाटोमा मलाई अरू केटाकेटीले 'दमै केटा, दमै केटा' भन्थे ।
तीन कक्षा पढ्दा ठकुरी साथीको घरमा बास बसेको सम्झना किन-किन सधैँ ताजा भइदिन्छ । यसकारण पनि होला, तीन कक्षामा म प्रथम भएँ । रातै अबिरसँग घरमा जाँदा हजुरबा मदेखि असाध्यै खुसी हुनुभएको थियो । जीवनमा मैले हजुरबालाई त्यति खुसी बनाएको त्यो नै पहिलो र अन्तिमजस्तो लाग्छ ।
पाँचसम्म गाउँकै जनजागृति प्राविमा पढेँ । ६ देखि एसएलसीसम्म गंगालाल माविमा । माविमा पढ्न जानु पनि ठूलै कुरा थियो । प्रायः दलितहरू चार/पाँच कक्षादेखि नै पढ्न छाड्छन् ।
माविमा धेरै विद्यार्थी थिए ।  विद्यार्थी धेरै भएर होला कक्षाकोठामा भने जातीय भेदभाव त्यसै हराएको पाएँ । गाउँ-बेंसीको पायक । स्कुलबाट र्फकंदा उकालो मात्रै हिँड्नुपथ्र्यो । बीचमा वन थियो । वनको मुखैमा दामगाडे भन्ने चौतारी । त्यहाँ, तीन घर मगर थिए ।  स्कुलबाट थाकेर आएका धेरै विद्यार्थी त्यहाँ पानी पिउँथे । दलितले पानीको भाँडा छुनु हुँदैनथ्यो ।  साथीहरूले भाँडाबाट पानी खन्याइदिन्थे, मैले मुख बाएर वा अञ्जुलीले पानी खान्थेँ । सबै थाकेर आउने भएकाले पनि कहिलेकाहीँ साथीहरू मलाई पानी खन्याइदिन झिजो मान्थे । एउटाले अर्कोलाई देखाएर पन्छन्थे ।
स्कुलबाट र्फकंदा प्रायः रमाइलो हुन्थ्यो । हाँसखेल गर्दै उकालो हिँड्थ्यौँ । प्रायः साथीहरूसँग रमाउँदा रमाउँदै मैले आफ्नो जातै बिर्सन्थे । हामी सबैको एउटै जात 'विद्यार्थी' हुन्थ्यो । उकालो बाटो तिर्खाएर जब हामी दामगाडे आइपुग्थ्यौँ, तब जात बिर्सने रोगले मलाई पीडा दिन्थ्यो । मैले त्यहाँ कैयौँपटक असाध्यै तिर्खाउँदा पनि पानी पिइनँ ।
नौ कक्षामा पुगेपछि साथीहरूको एउटा समूह बन्यो । १०-११ जनाको समूहमा म मात्र दलित थिएँ । हामीसँगै ट्युसन पढ्थ्यौँ । प्रायः सबै सँगै हिँड्थ्यौँ ।  रमाइलै हुन्थ्यो । जब कुनै साथीको घरमा जान्थ्यौँ, सबै घरभित्र हुन्थे, म बाहिर । अनि, मलाई नरमाइलो लाग्थ्यो ।
पाँच कक्षासम्म प्रथम/दोश्रो भइरहन्थेँ । तर ६ देखि जेनतेन पास हुन थालेँ । त्यहाँ चार-पाँचवटा प्राविबाट आएका सिपालु विद्यार्थीसँग प्रतिस्पर्धा गर्नुपथ्र्यो । धेरै विद्यार्थी, पढ्नेले पढ्थ्यो, नपढ्ने भाग्थ्यो, कुनै बन्देज थिएन । योबीचमा खैनी-चुरोट खाने कोसिस पनि गरेँ । खै कुन सौभाग्यले हो, खैनी-चुरोटलाई मेरो शरीरले सहेन । यसमा लत लागेन । खैनी मुखमा राखेपछि भनभनी घुमाउँथ्यो । एकसर्को चुरोटले दिनभरि खोकी लाग्थ्यो ।
स्कुल छाडेर खासै भाग्दिनथेँ । पढ्नुपर्छ भन्ने सानैदेखि लाग्थ्यो । पहिलोपटक ठकुरी साथीको घरमा बास बसेपछि मेरो मनमा धेरै विचार आए । हजुरबासँग सोधेँ, 'जात के हो ? मान्छे कसरी ठूलो मान्छे हुन्छ ? हामीलाई किन सबैले हेप्छन् ?'
हजुरबा भन्नुहुन्थ्यो- कहीँ गए पनि आफ्नो जात नलुकाऊनू, पढ्नू, सीप सिक्नू र इमानमा बस्नू ।'
बाले भारतमा नोकरी गर्ने भएकाले पनि म हजुरबाको काखमा हुर्कें । सानैदेखि हजुरबालाई रामायण पढेर सुनाउँथे ।  हजुरबालाई रामायण पढेर सुनाएपछि मैले अन्य घरको काम गर्नुपर्दर्ैनथ्यो । घाँस काट्ने, पानी ल्याउने, आदि घरको काम गर्ने अल्छीले पनि सानैमा धेरैपटक रामायण पढेँ ।
बर्खाको वेला दिदीसँग गाईवस्तु चराउन गएको थिएँ । मेरै कारणले गाई हरायो । आफूलाई रामायणको  राम-लक्ष्मण, लव-कुश र हनुमान सम्झन्थेँ । गाईवस्तु पर पुगेपछि बेसरी दौडेर फर्काउन जान्थेँ । गाईले नेटो काटेछ । भरे हजुरबाले गाली गर्नुभयो । सधैँ माया गर्ने हजुरबाले गाली गरेपछि म घर छाडेर हिँडेँ । खोलो कहाँ पुग्छ, गण्डकी कहाँ पुग्छ भन्दै एउटा भव्य घरमा पुगेँ । त्यो घर चापाकोट सेरोफेरोकै नामुद साहु भुवानेश्वर आचार्यको रहेछ, पछि थाहा पाएँ । हाम्रो घरमा मट्टीतेल हुँदा टुकी बाल्थ्यौँ । नहुँदा, आगो-अगुल्टोले नै निर्वाह गथ्र्यौं । अहिलेजस्तो बिजुली थिएन । भरे अवेला त्यो घरमा पुग्दा झिलीमिली थियो । वरपर फूलैफूल, ठूलो गोठ, चारैतिर गोबर ग्यासको बत्ती, रमाइलो मानीमानी त्यो सब हेर्दै थिएँ ।
सानो केटो, साँझपख, आफ्नो घरवरपर रमाइरहेको  देखेर होला, त्यो घरकी आमाले मलाई बोलाइन् ।
'माथि डाँडामा घर, दमै थर,' मैले यस्तै भनेँ ।
'मगर गुरुङ भएको भए पानी चल्थ्यो । दमै परिस् । सोझो रैछस् । घर-परिवार पनि रैछ । अब हाम्रैमा गोठालो बस् । बा-आमाले खोजेछन् भने जालास्,' ती आमाले बास दिइन् ।
त्यो रात त्यहीँ बसेँ । भोलिपल्ट कालीको तिरैतिरै कतै पर जाने सोचेको थिएँ । सम्झँदा अचम्म लाग्छ, कहाँ जान हिँडेको होला ? रामायणको प्रभाव, कतै पर सानी सीता र सुनको मृग भेट्छुजस्तो लाग्थ्यो ।
त्यो घरमा पनि बाहिरै खाएँ, बाहिरै सुतेँ । जहाँ गए पनि जातसँगै जाने भएपछि मलाई नरमाइलो लाग्न थाल्यो । सोचेको थिएँ- कतै पर पुगेर जात ढाँट्छु । मलाई आफ्नो जातप्रति सम्पूर्ण रूपमा घृणा लागिसकेको थियो । त्यो घरमा दुई रात बिताएँ । कालीको किनारमा गोठालो जाँदा त्यसै रमाइलो लाग्यो । तेस्रो दिन मलाई खोज्दै हजुरबा पुग्नुभयो र घर फर्कें ।
हाम्रो गाउँमा  दलितले ठकुरीहरूलाई 'बाबुसाहेब', 'मैयाँसाहेब' भन्थे, यो चलन अझै छ । ठकुरी जातको सानो बच्चाले पनि वृद्धवृद्धा दलितलाई 'तिमी' भनेर सम्बोधन गर्छन् । तर, वृद्धवृद्धा दलितले जुनसुकै उमेरको ठकुरीलाई 'हजुर' भनी सम्बोधन गर्छन् । यसरी सम्बोधन नगरे ठूलो बन्न खोज्यो भनिन्छ ।
११/१२ वर्षको हुँदा एउटा ठकुरीको घरमा पूजाको निम्तो मान्न गएको थिएँ । दुना-टपरीमा प्रसाद बाँडिदै थियो । माथिल्ला जातिले हातैबाट प्रसाद लिने र तल्ला जातले भुइँमा राखेको टपरी टिप्नुपर्ने रहेछ । मलाई ख्यालै भएन । मैले हातैबाट प्रसाद झिकेँ । प्रसाद बाँड्ने दिदीले गाली गरिन्, 'तल्लो जात भएर तलै बस्न जान्नुपर्छ ।'
गाउँमा हरेक वर्ष दशैँमा कालिका देवीको पूजा हुन्छ । ठकुरी गाउँको बीचमा कोतघर छ । नवमीको दिन रातभरि कोतमा दमैहरूले बाजा बजाउँछन् । गाउँका दमैले आफ्नो घरमा भएको बाजा लिएर जानुपर्ने चलन छ । म पनि जान्थेँ । नाचगान हुन्थ्यो । रमाइलो गर्न गाउँले जम्मा हुन्थे ।  नाच्न आउने केटाहरूले बजाउने दमैलाई हप्काउँथे- छिटो बजा, ढिलो बजा, राम्रो बजा भन्दै । कतिले नाच्दानाच्दै बजाउने दमैलाई लात्तीले हान्थे । यस्तो वेला सम्हाल्ने राम्रा मान्छे पनि हुन्थे  । तर, नराम्रोले नराम्रो गरिसकेपछि नै राम्रोको अर्थ र उपस्थिति हुने हो । दमैले बाजा नबजाएसम्म रमाइलो हुँदैनथ्यो, तर पनि दमैलाई राम्रो व्यवहार गरिँदैनथ्यो । जहाँ पनि बाजा बजाउने दमै हेपिएकै देख्थेँ । यसैले होला बाजा बजाउनमा मेरो मन गएन ।
सानैमा एकपटक म भैँसीको मासु लिन गएको थिएँ । अहिलेजस्तो नजिकै बजारमा मासु पाइँदैनथ्यो । धेरै दलित जम्मा भएर भैँसी काट्थे । सस्तो पनि पथ्र्यो । काटेको ठाउँमा केही मासु पकाइन्छ, परेको मोलभन्दा थोरै नाफा झिकेर जाँड-रक्सी किनिन्छ र सबैले बाँडेर खाने चलन छ । मासु खानेमा सबै दमै, कामी, सार्की जाति हुन्थ्यौँ । एउटा सार्की बाले दमैले छोएको भनेर पकाएको मासु खाएनन् । पकाएको मासु छोइने रे । त्यतिवेलै मैले दलितभित्र पनि सानो-ठूलो जात हुने थाहा पाएँ ।
वरपरका माथिल्ला जाति प्रायः लाहुरे हुन्थे । गाउँछिमेकमा लाहुरेकै सान थियो । मलाई पनि लाहुरे हुने भुतले छोयो । आठ पास गरेपछि नागरिकता निकालेँ, दुई वर्ष उमेर बढाएर । लाहुरे हुने मेरो न उमेर थियो, न त शरीर नै । म लाहुरे हुन सकिनँ । एसएलसीको मार्कसिट र नागरिकतामा उमेर फरक पर्‍यो । उमेर सच्याउन सदरमुकाम गएँ । एउटा मान्छेले भन्दै थियो, 'पाँच हजार लाग्छ, देऊ, अर्को नागरिकता निस्कन्छ ।' मसँग पाँच हजार रुपैयाँ थिएन । सोचे, घुस दिएर बन्ने काम नदिँदा किन बन्दैन ? सीधै सिडिओलाई भेटेँ । मेरो समस्या सुनेपछि उनले भने, 'तँलाई उमेर घटाउनु र बढाउनुपर्ने ? तेरो काम बन्दैन जा ।' मेरो मानसिकता— म दलित भएकाले यसरी 'तँ' भनेर दासलाई जसरी हप्काइँदै छ ।
सरकारी कार्यालयमा हप्काइएको त्यो पहिलोपटक थियो ।  मलाई थाहा थिएन, जिल्लामा सिडिओ राजाजस्तो हुन्छ, उसको हुकुम चल्छ भनेर ।
'किन बन्दैन ? जनताको काम गर्न होइन तपाईं यो कुर्सीमा बसेको ? उमेर फरक पर्‍यो, सच्याउन आएँ, मैले के बिराएँ ?'
सिडिओले प्रहरीलाई आदेश दिए- यसलाई लगेर थुन्दे ।
एउटा प्रहरीले केहीबेर सम्झाएपछि छाडिदियो । उसले यही सम्झायो- सिडिओ जिल्लाको राजा हो ।
सिडिओको व्यवहारले म निकै रुष्ट भएर माओवादी जनयुद्धमा जाने सोचेको थिएँ । पूरै व्यवस्था परिवर्तन गर्छु भनेर होइन, निकै साँगुरो सोचले । जस्तो व्यवहार भोग्यो, उस्तै विचार आउने रहेछ । भोलिपल्ट अर्कै कामु सिडिओले क्षेत्रीय शिक्षा निर्देशनालय पोखरालाई पत्र लेखिदिए । मेरो एसएलसीको मार्कसिटमा केरेर  जन्ममिति सच्याइयो  एसएलसीपछि बाले मलाई खाडी मुलुकमा पठाउन चाहनुहुन्थ्यो । नत्र गाउँमै पसल खोल्न, गाउँकै क्याम्पसमा पढ्न भन्नुहुन्थ्यो । जिद्दी गरेर काठमाडौं आएँ ।
काठमाडौंमा बसेर पढ्न सक्ने घरको आर्थिक हैसियत थिएन । कुनै काम खोज्नैपथ्र्यो । हाम्रै क्षेत्रका सांसद् शंकर पाण्डेलाई भेट्न गएँ, जागिरका लागि । उनी मध्यबानेश्वरतिर बस्थे ।  उनी पूजाकोठामा थिए । म एकैचोटि पूजाकोठामा छिरेँ । मेरो उही जात बिर्सने बानी । उनले हप्काए, 'बाहिर जा ।'
सोचे, ठीकै हो । पूजाकोठामा अनुमतिविना ह्वात्तै छिर्न हुँदैनथ्यो । बाहिर आएर पाण्डेले मलाई मुसार्दै भने, 'हामीले यहाँ त्यस्तो जातीय भेदभाव गर्दैनौँ ।' उनले त्यसो नभनेको भए ठीकै थियो । भनेपछि मैले कुरो बुझेँ । त्यसपछि म पाण्डेलाई भेट्न कहिल्यै गइनँ ।
जागिरका लागि दलित संघ-संस्थामा धाएँ । सबैभन्दा जातीय भेदभाव त मैले दलित संघ-संस्थामा पाएँ । दमाई, कामी, सार्कीमा एकले अर्को जातलाई सहयोग नगर्ने । त्यसमाथि नातावाद । आफ्नो न नाता, न त नेता । झोलामा सामान बेच्नेदेखि लिएर सुरक्षा-गार्डको काम गरेँ ।
काठमाडौँ आएर पनि मसँग बस्ने साथी गैरदलित नै थिए । बबरमहलमा घरबेटीले जात सोधे । साथी दुर्गा थापाले हतारिँदै भन्यो- थापा । त्यो घरमा त्यस्तै दुई वर्ष बसेँ । त्यतिन्जेल जात लुकाउन मलाई निकै पीडा भयो । अचेल कसैले जात सोधिहाले मलाई चिच्याएर भन्न मन लाग्छ- दमै ।
जातीय भेदभावले दिने पीडाको ओखती अस्पतालमा होइन, अदालतमा पाइन्छ भन्छन् । मलाई लाग्छ, यसको ओखती अदालतमा होइन, मानिसको विचार, भावना, अन्तर्मन र संवेदना छ । थाहा छैन, त्यसलाई जगाउने कसरी ?
 

Comments   

0 #5 Ganeshji 2013-02-27 11:17
Srimad Bhagawad Geeta padnuhos ra gyani guru khojera yog garna thalnu hos, tapaile aafno prasna ko jawaf paunuhunechha.
Quote
0 #4 Ramesh Bhandari 2013-02-26 11:41
yes people are heartless they hurt other people by cast and something else . In my opnion cast is a that weapon which cuts their felings and humanity. But people don`t think about that
Quote
0 #3 biswas 2013-02-25 15:38
yekdamai ramro lagyo ...harek kon kon bata utkristha cha hajur ko lekh
Quote
0 #2 Solukhumbu Gurung 2013-02-25 13:31
..., hajurba bhannuhunthyo - kahie gaie pani, jaat nalukaunu, padhnu, sieep ciknu ra imanma basnu. Damai lai garne maya ma Nepali ko sagun chha.
Quote
0 #1 mohan khadka 2013-02-25 07:16
यो पढदै गर्दा मलाइ पनि मेरो बाल्यकालको एउटा घटना याद आयो कति बर्षको थियँ तर सम्झना भएन,हाम्रो घर नजिकै कामीहरुको घर छ हाम्रो घर तल माथि हाम्रै जातिका घर भए पनि मेरो उमेरको साथी कमै थिय ,त्यसैले मँ कामीको छोरासंग मताउथ्ये (रुकुम तिर बाल्य अबस्थमा खेल्ने खेललाई मताउने भन्निछ ) कमीकै घर आँगनमा मताउदै थियौ कामी साथी आफ्नो घर भित्र पस्यो उ संगै म पनि घर भित्र पसे ठुलो फलामको डिबिमा मासु पकाएर रखिएको थियो ,साथीले मलाई एउटा बटुकोमा मासु हालेर दियो मं मासु खाँदै थियं साथीको आमले पानीको गाग्री राख्दै साथीलाई बेस्सरी गाली गर्दै बिस्ट बानका छोरलाई तैले भैसाको मासु ख्वाउने भनि बेस्सरी पिट्नु भो ,कामीले छोयको र भैसीको मासु पनि खानु हुन्न भन्ने मलाइ सिकाइएको भए पनि यो कुरा मैले बिर्से ...
Quote
Refresh comments list

Monday, January 7, 2013


धुनी
 
ध्रुवसत्य परियार
 
सामान्य पुरुषलाई लोभ्याउन उसको व्यक्तित्व काफी थियो। पातलो शरीर। छिनेको कम्मर। बाटुलो अनुहार। ठूला आँखा। मीठो बोली। मादक मुस्कान। अहो!
सामान्य क्याफेभित्र हामी वारिपारि थियौँ। वेटरले मिल्क-कफी राखेर गएछ, थाहै पाइनँ। सायद म उसको सुन्दरतामै हराइरहेको थिएँ।
'मैले कालो-चिया भनेको थिएँ,' वेटरलाई सम्झाएँ।
'एक्स क्युज मी, मैले पनि मिल्क-कफी भनेकी थिएँ, ब्ल्याक-टी आयो, मिस्टेक भएछ, साटौँ ल,' मुस्कानसहित मधुर आवाज, दोहोर्‍याएर सुन्न चाहन्थेँ। तर, नसुनेको बहाना बनाउन जानिनँ।
'हुन्छ,' मैले अनुमति दिएँ।
ऊ कप साटेर गई।
नृत्य कक्षाको त्यो पहिलो बिहान थियो। चार जना केटा, चार जना केटी। एउटीचाहिँ उही केटी जसलाई भर्खरै क्याफेमा भेटेको थिएँ। मैले सबैसँग समान व्यवहार गरेँ। केटीहरूप्रति खासै रुचि नदेखाएजस्तो गरेँ। परिचय भयो। त्यस युवतीको नाम रहेछ- आरती आचार्य।
एक दिन आरती मेरो छेवैमा उभिई। गुरुले नृत्यका चाल सिकाउँदै थिए। उसले गुरुलाई उजुरी गरी, 'सर, दर्शनले धेरैचोटि आफ्नो हात मेरो छातीसम्म ल्यायो। इट्स टु मच, आई क्यान्ट स्ट्यान्ड।'
'हो, दर्शन?' गुरुले मलाई सोधे।
'होला सर, उसैले हो भनेपछि मैले कसरी होइन भनूँ !'
'उसले हो भनेर हो कि तिमीले साँच्चिकै छोएको हो,' गुरुले चर्को स्वर गरे।
'सर, उसैलाई सोध्नुस्, नाच्दानाच्दै कसलाई कहाँ छुन पुगेँ, मलाई थाहा छैन।'
'के हो आरती?' गुरु आरतीतिर फर्किए।
'मैले भनिसकेँ त,' आरती उजुरीको अडानमै रही।
'दर्शन, आरतीसँग माफ माग्छौ कि बाहिर जान्छौ ?' गुरुले गुरुकै अधिकार प्रयोग गरे।
'दुवै गर्छु सर, आरती मलाई माफ गर,' यति भनेर म हिँडेँ।
000
लगत्तै म नजिकैको अर्को डान्स सेन्टरमा भर्ना भएँ। नृत्य कक्षापछि छेवैको क्याफेमा चिया पिउँथे, प्रायः एक्लै, जहाँ पहिलो दिन आरतीलाई भेटेको थिएँ। पछि पनि क्याफेमा प्रायः आरती र मेरो नजर जुध्थ्यो, कुनै नाता नभएझैँ। त्यसलाई हामी दुवै स्वाभाविक बनाउँथ्यौँ। आखिर नजर जुध्नुजस्तो दोहोरो गल्ती अरू के हुन सक्छ र! 
आरती सधैँ नै केही साथीसँग हुन्थी। उसको आफ्नै संसार थियो।
एक दिन म क्याफेमा मःमः खाँदै थिए। भर्खरै सुरु गरेको मात्र के थिएँ। एउटा पागलजस्तो अद्बैँसे आयो। मसँगै बसेर उसले मैले खाँदै गरेको मःमः कपाकप खान थाल्यो। उसले मःमः खाएको मैले यसरी हेर्न पुगेँछु, मानौँ उसले खाइसक्दा म एक किसिमले अघाएँछु।
वेटरले झस्क्यायो, 'दाइ तपाईँलाई अर्को केही ल्याइदिउँ ?'
'पर्दैन,' म त्यहाँबाट उठ्न खोज्दै थिएँ।
'मन्त्रीकी छोरी छे नि, त्यो निष्ठुरी। त्यसको मन छैन। त्यसको मुटु छैन। त्यसको दिल छैन,' त्यो पागलजस्तो मानिसले पागलै कुरा गर्‍यो।
जेहोस्, उसको कुराले मलाई कतै छोयो र यताउता हेर्न थालेँ। मेरा आँखा आरतीका आँखामाथि टक्क अडिए। आरतीले नजर झुकाई।
क्याफेको साहुको गालीले उसलाई छोएन। ऊ बर्बराउँदै थियो, 'यो सहरमा मानिस मानिसको साथी हुनै सक्दैन। कतै फुटपाथमा मानिस भुस्याहा कुकुरको साथी बन्छ। कतै सोफामा मानिस महँगा कुकुरको साथी बन्छ। तर, मानिस मानिसको साथी बन्नै सक्दैन। जसरी म कम्युनिस्ट बन्न सकिनँ, उसको प्रेमी बन्न सकिनँ। (चर्को हाँसो हाँस्दै) म प्रेमी नै हुँ, तर पागलप्रेमी।'
सबैको ध्यान उही पागलप्रेमीकै कुरामा थियो। चिया-खाजाको पैसा तिरेर म हिँडँे। थोरै सडक हिँडेको थिएँ, मलाई कसैले हर्न दिँदै बाटो छेक्यो। देखेँ, स्कुटरमा आरती। उही आकर्षक शरीर।
'तपाईँको बुक, क्याफेमा छुटेको थियो,' ऊ मुस्कुराउँदै बोली।
'थ्यांक यु,' म पनि मुस्काएँ। सहयोगका लागि धन्यवाद र मुस्कानका लागि मुस्कान दिएपछि हामीबीच लेनदेन बाँकी रहेन, म हिँड्न लागेँ।
'कहाँ पुग्ने हो? म पुर्‍याइदिन्छु', उसले नयाँ सम्बन्धको हात बढाई।
'भो पर्दैन, नजिकै छ, यति त हिँडिहाल्छु,' भनेर म हिँडेँ।
भोलिपल्ट-
म क्याफे छिर्ने मनस्थितिमा थिइनँ। क्याफेको ढोकैमा आरती उभिएकी थिई। मुस्कानको लेनदेन भयो।
'चिया नपिउने?' मैले बाटो काट्न लागेको देखेर उसले सोधी।
'आज नपिउने,' मैले रोकिँदै भनँे।
'हतार छ र ?'
'फुर्सद नै छ तर मुड छैन।'
'घमण्डी' भन्दै ऊ मेरो छेउ आई र मेरो हात समाएर क्याफेभित्र लगी।
आफूले मन पराएको र माया गरेको मान्छेको माया र रिस। जीवनमा यस्तो सुखद क्षण कमै भाग्यमानीले मात्रै भोग्न पाउँछन्। भाग्य बनाउन पनि कला, नीति र बुद्धि चाहिने। यस्तै-यस्तै कल्पनामा म आरतीको छेउमा हराइरहेको थिएँ। हामी एउटै मेचमा थियौँ।
'तिमीलाई याद छ ?' आरती बोली।
'के कुरा ?'
'हाम्रो पहिलो भेट यही क्याफेमा भएको थियो, तिम्रो चिया र मेरो कफी साटिएको थियो।'
'होइन, तिम्रो कफी र मेरा चियामात्र साटिएको थिएन ।'
'अनि के त ?'
'मेरो त माया पनि साटिएको थियो,' मैले भनेँ।
आरती केही बोलिन। थोरै डराएकी, धेरै लजाएकी, रिसाएकी तर रिसमा माया मिसाएकी।
'जेपीटी' केही बेरपछि आरती 'एसएमएस'को भाषा बोली, 'जे पायो त्यही।'
कफी आयो, परिस्थिति बदलियो। उसले मेरो बारे सोध्न थाली।
'एउटा निजी विद्यालयमा चित्रकला पढाउँछु, चित्रकला सिक्दै छु पनि। घर पश्चिम, नाम दर्शन दर्जी,' मैले आफ्नो बारे स्पष्ट भनिदिएँ।
'भर्खरै बीबीए सकेँ, फिटनेसका लागि डान्स सिक्दै छु,' उसले पनि आफ्नो बारे बताई, जुन मलाई पहिले नै थाहा थियो।
'हो, तिमी कवि-चित्रकारजस्तै देखिन्छौ। नरिसाऊ ल एउटा कुरा सोध्छु।'
'सोध न।'
'दर्जी भनेको तल्लो जात होइन र?'
'हो, तिमी मान्छ्यौ भने।'
'त्यस्तो होइन, तर तिमी तल्लो जातजस्तो देखिन्नौँ।'
'तल्लो जात कस्तो देखिन्छ र ?'
'त्यो त थाहा छैन। तर, तिम्रो बोली, विश्वास, पर्सनालिटी हेर्दा तिमी 'हाइ-कास्ट' नै लाग्छौ।'
म केही बोलिनँ। ऊसँग जातीयताबारे बहस गर्नु व्यर्थ छ। उसलाई हाम्रो कथित सभ्यताले तल्लो जात र निम्न वर्गलाई दया गर्न सिकाएको छ। माया र सम्मान गर्न होइन।
'रिसायौ?' म नबोलेको देखेर सोधी।
'रिसाउँदा कस्तो देखिन्छु र?' म नहाँसी बोलेँ।
ऊ हाँस्दै मःमः खान थाली।
केही दिन बिते। हामी काठमाडौँ खाल्डोदेखि पर जाने भयौँ, उसको स्कुटरमा।
बनेपातिर उसले स्कुटर हाँकिरहेकी थिई। हिउँदको समय, जाडो थियो। सडकछेवैको बारीमा आगो बलेको देखियो। मैले आगो ताप्न गरेको आग्रह उसले स्विकारी। दुवैले सुकेका बोटबिरुवा बटुलेर ठूलो आगो बाल्यौँ। एउटा आगोको झिल्को उडेर मेरो घाँटीमा आयो। आरतीले अत्तालिँदै झिल्को हातले टिपेर फाली, मैले पोलेको महसुस गर्नुभन्दा अगावै।
'दर्शन, यसरी आगो बलेको देख्दा मलाई सानो छँदाको याद हुन्छ,' यसो भनिरहँदा ऊ बच्चाजस्तै देखिएकी थिई। उसको कुरा सुन्न खोजेको मेरो आवाज र इसारासँगै ऊ अघि बढी।
'पश्चिम पहाडी गाउँमा हाम्रो घर थियो। त्यस घरमा अहिले माइला बुबा बस्नुहुन्छ। हाम्रो बुबाले यतै काठमाडौँमा घर बनाउनुभयो। म सात वर्षदेखि सहर आएकी हुँ। गाउँमा छँदा हाम्रो घर-बारीमा काम गर्ने उमा दिदीको छोरा ठूले मेरो मिल्ने साथी थियो। हामी बारीमा आगो बालेर खेल्थ्यौँ। म ठूलो आगो बल्दा खुसी हुन्थेँ। ठूलेले जसरी हुन्छ, ठूलो आगो बाल्थ्यो। म सहर आउने साल नै होला, एक दिन हामी बारीभरि डुल्यौँ। ठूलो आगो बालेर हामी रमाउन सकेनौँ। हामी डुल्दाडुल्दै ठूलेको सानो घरमा पुग्यौँ। ठूलेले आफ्नो घर जलाएर ठूलो आगो बाल्ने भन्यो। 'तिमी कहाँ बस्छौ यो घर जलाएपछि? तिम्रो घरको खानेकुरा, कपडा जल्दैन?' मैले सोधेँ।
'यो घर जलाएर तिम्रो जत्रै ढुंगाले छाएको घर बनाउँछौँ। हाम्रो घरमा केही छैन, भरे बा-आमाले काम गरेर जे ल्याउनुहुन्छ, त्यही खाने हो,' उसले भन्यो।
केटाकेटी बुद्धि मैले पनि उसको कुरा मानेँ। उसले आगो झोस्यो। घर जल्न थाल्यो। जतिजति आगो बढ्दै गयो हामी उत्ति नै खुसीले रमायौँ। केही बेरमै मान्छे जम्मा भए। घर जलाएको भनेर ठूलेलाई पिट्न थाले। म डराएर रोइरहेकी थिएँ। हजुरबुबाले मलाई घरमा ल्याउनुभयो। सहरबाट कहिलेकाहीँ गाउँ जाँदा म हजुरबा-हजुरआमासँग ठूलेको हालखबर सोध्थेँ। तल्लो जात र गरिबहरूसँग साथी बन्नु हुँदैन भनेर हजुरआमाले मलाई गाली गर्नुहुन्थ्यो। पछि त ठूले माओवादीमा लागेर मर्‍यो भन्ने खबर सुनाउनुभयो। कहिलेकाहीँ सोच्छु, कस्तो हो त्यो ठूले जसले मलाई खुसी बनाउन आफ्नो घर जलाउँथ्यो ?'
'दर्शन, मलाई किन हो, तिमी उही ठूलेजस्तै लाग्छौ ?' आरती बोली।
म नाजवाफ भएँ। त्यो दिन हामी त्यहीँबाट काठमाडौँ फर्कियौँ।
मैले नृत्यको कक्षा लिन छाडेँ। एक दिन आरतीले फोन गरी, 'दर्शन, मैले तिमीलाई सुनाएकी थिएँ नि † म सानो छँदाको कथा। ठ्याक्कै मेरो कथासँग मिल्ने एउटा पेन्टिङ भेटेँ।'
'पेन्टिङमा के छ त्यस्तो?' मैले सोधेँ।
'त्यस्तो खास केही छैन। 'गरिबी' शीर्षक छ। हुन्छ नि, गरिबहरू बस्ने घर...।'
'झुपडी' मैले भनेँ।
'हो हो, झुपडी जलाएर दुई बालबालिका रमाएका छन्। हुन्छ नि, सारा टेन्सन जलाएजस्तो गरी। हेर्दै आनन्द लाग्ने, मैले त किनेर ल्याएँ।'
'तिम्रो साथी श्रेयाको ड्याडीको बोर्डिङ स्कुलबाट ल्याएको होला, होइन?'
'हो हो, तिमीलाई कसरी थाहा भो?'
'आरती म तिमीलाई यो सहरमा पाँच वर्षदेखि पछ्याइरहेको छु। तिमी कुनै दिन श्रेयासँग त्यो स्कुल जानेछौ, पेन्टिङ देख्नेछौ र आफ्नो बाल्यकालको साथी सम्झनेछौ×। यही उद्देश्यले मैले पाँच वर्षअघि उपहारस्वरूप त्यो पेन्टिङ दिएको थिएँ। पेन्टिङमा हेर त, कसको नाम-हस्ताक्षर र कुन मिति छ ?'
'दर्शन, ठूले तिमी नै हौ ?' गला अवरुद्ध पार्दै आरती बोली।
'हो, आरती तिम्रो मनमा थोरै खुसी छर्न आफ्नो घर जलाउने ठूले मै हुँ। मेरो खुसी तिम्रो निर्णयमा छ। फेरि फोन गर्दा एउटा निर्णय गरेर मात्र फोन गर।'
यति भनेर मैले फोन राखेँ।
बीचमा एकपटक आरतीको मामाको फोन आयो। उनी इन्स्पेक्टर रहेछन्। धम्कीपूर्ण भाषा बोले, 'तैँले आरतीको पिछा गरेको छस् भन्ने सुन्छु, के हो? त्यो मेरो भान्जी हो, होस गर!'
'हो, म आरतीलाई प्रेम गर्छु,' मैले भनेँ।
'तेरो के हैसियत छ आरतीलाई प्रेम गर्ने? भलो चाहन्छस् भने आजैदेखि आरतीको पछि लाग्न छाडिहाल्!'
'एकोहोरो प्रेम न हो, छाड्नु/नछाड्नुको के अर्थ? बरु आरतीलाई सोध्नुस्, उनले पनि मलाई प्रेम गर्छिन् भने हाम्रो प्रेममा बाधा बन्न तपाईँँलाई कुनै अधिकार हुने छैन,' मैले भनेँ।
......
दुई वर्ष बित्यो, आरतीको फोन आएको छैन। कहिलेकाहीँ डायरीका यी हरफमा मेरा आँखा अडिन पुग्छन्-
प्रेममा विश्वास गर्छु जति प्रतीक्षामा गर्दिनँ म।
आउँछु भन्ने नआउन सक्छ कसैको भर पर्दिनँ म।।